“Ulûhiyet ile Beşeriyet arasında” sloganıyla çıktığımız yolda, gerek aklın gerekse dilin salık verdiği davranış; her şeyden evvel, çalışmalarımızın temeli kıldığımız kelimenin kökeni ve anlamı üzerine yoğunlaşmaktır. Bu itibarla; anahtar kelimemize ait, lügatlerden ve ansiklopedi türü eserlerden derlemeler yapmayı uygun gördük. Çalışma nihayete ermiş olmayıp imkânlar nispetinde güncelleme çalışmaları sürecektir. Sloganın başlık olarak esas alındığı “başyazı” da hazırlık aşamasındadır.

Lügatler/Sözlükler

Açıklamaları, “lügatler” ve “ansiklopediler” şeklinde olmak üzere, iki üst başlık altında toplamayı uygun bulduk. Günümüzde ülkemizin en yaygın başvuru kaynağı olması hasebiyle Türk Dil Kurumu sözlüğüne öncelik verdik. Devamında, kaynak olarak kullandığımız iki temel kaynakta; “Kubbealtı” lügati ile “Ötüken” lügatinde yer alan açıklamaları kaydettik.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü

Beşeriyet kelimesi hakkında, Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde köken açısından şu açıklama yapılmıştır: “Beşeriyet: isim, eskimiş, Arapça beşeriyyet”

Kelimenin, “İnsanlık” anlamına geldiği belirtilen sekmede, cümle kullanımı örneği olarak Nazım Hikmet’ten şu alıntı kaydedilmiştir: “Bence beşeriyetin en büyük saadetlerinden birisi bu alışmak kabiliyeti ise, en korkunç felaketlerinden birisi de yine bu alışkanlıklardır.”

Kubbealtı Sözlüğü

Beşeriyet
(ﺑﺸﺮﻳّﺖ) i. (Ar. beşer “insan” ve yapma mastar eki -iyyet ile beşeriyyet)
1. İnsan olma durumu, insan olmanın gereği olan özellikler: Çün ol beşeriyyetin unuttu / Âhû hem anınla üns tuttu (Fuzûlî’den). Beşeriyet ile insâniyet arasında çok fark vardır. Beşeriyet insanın her türlü ahvâl-i tabîiyyesine, insâniyet ise yalnız fezâil ve kemâlât-ı rûhâniyyesine âittir (Şemseddin Sâmi).
2. İnsan oğulları, insanların bütününü içine alan topluluk, insanlık: Hemen her mütefekkir, bir aralık sergüzeşt-i beşeriyyeti öğrenmek hevesine düşer (Cenap Şahâbeddin). Bir büyük hastahânedir bu cihan / Beşeriyyet içinde nâle-künan (Hüseyin Sîret). Dünyâya yeni bir nizam vereyim derken beşeriyeti hatâlı ve hatarlı bir istikāmete sevkeden, halka ineyim derken halkı baştan çıkaran bir dalâlet yolu… (Sâmiha Ayverdi).

Ötüken Sözlüğü

Beşeriyet, [Ar. Beşeriyye (ﺑﺸﺮﻳّﺖ)] {OsT} is.

1. İnsanlık.
2. Bütün insanlar. 3. İnsanın korku, acıkma cinsinden yaratılış özellikleri. (s. 565.)

Ansiklopedi Maddeleri

Ansiklopedi maddelerini kaydedeceğimiz kısmı, oldukça geniş plânladık. Ülkemizde yaygın olarak kullanılan lügat ilaveli ansiklopedi “Meydan Larousse”ye en başta yer verdik. Devamında, diğer Türkçe ansiklopedilerde ve bilâhare Osmanlı Türkçesi ile telif edilmiş ansiklopedilerde yer alan bilgileri eklemeyi plânladık.

Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi

BEŞERİYET i. (ar. beşer, insan’dan beşerriyyet). İnsanlık, bütün insanlar: Coşkun,  koca bir sel gibi, daim beşeriyyet / Müstakbele koşmakta verip seyrine şiddet. (M. Â. Ersoy).

Rus ihtilâli de böyle midir ve beşeriyete ne getirecektir (Ş.S. Aydemir).

İnsanın yaratılış özellikleri: Bilinemez, bîçare mahrum beşeriyetinin nasıl bir ihtiyaciyle […] ayaklarının altında ölmek istediği Nihal’in… (H.Z. Uşaklıgil).

– Dil. bil. Beşeriyet ile insaniyet kelimeleri Türkçede ayrı anlamlarda; insaniyet, yalnız cömertlik, yiğitlik gibi manevî özellikler. Beşeriyet ise korku, acıkma gibi insanın tabii hâlleri karşılığı olarak kullanılmıştır. (M) [Meydan Larousse, Sabah Gazetesi Yayını, III/147]

<<Devam Edecek>>