Ümmet-i Muhammed’in geleceği için geçmişti bina edildiği hâlde günümüze ulaşmayan dinî müesseselerimizden biri de Fatih Kurtağa Sokak’ta (Fatih Koleji’nin batısında) konumlanan Defterdar İbrahim Paşa Mescidi ve Medresesidir.[1]
Defterdar İbrahim Paşa, Kanuni Sultan Süleyman Han devri devlet adamlarındandır. Maliye sınıfında yetiştikten sonra 1542-45 seneleri arasında, azledilinceye dek başdefterdar olarak vazife yapmıştır. Kabri, Eyüp’tedir.[2]
Defterdar İbrahim Paşa birden çok eser yaptırmış olsa da bazı yapılar kendisine isim benzerliği sebebiyle sehven nispet edilmiştir. Nitekim Ortaköy’de boğazın ilk camii olma özelliğine sahip Defterdar İbrahim Paşa Camii’nin, araştırmamızın konusu olan İbrahim Paşa’ya isnadı doğru değildir.[3] Defterdarburnu veya İhmal Paşa Camii olarak da anılan yapı, evvelemirde Kanuni Sultan Süleyman devri defterdarlarından İskender Çelebi tarafından 1530’da yaptırılmışsa da[4] ilerleyen dönemde yıkılmış ve IV. Murad’ın damadı olmakla beraber, IV. Mehmed devrinde defterdarlık yapmış olan Divriğili İbrahim Paşa tarafından 1661’de bina edilmiştir.[5] Cami-i şerifi Kavalalı İbrahim Paşa’ya nispet eden bilgiler ise doğru değildir. Aynı şekilde Divriğili İbrahim Paşa’ya aidiyetine yönelik malûmatın da sıhhati yoktur.
Defterdarburnu Camii, hünkâr girişinin direkt olarak iskeleye açılması vesilesiyle mühim bir hususiyete sahiptir. Günümüzdeki hâlini, Sultan II. Mahmud devrinde yenilenmek suretiyle almıştır.
Fatih’teki Mescid ve Medrese
Meşhur Karaağaç Yalısı’nı ilk defa kendisinin inşa ettirdiği belirtilen, ahlâk ve şahsiyetiyle güzellik sahibi bir kimse olduğu hususunda kaynakların ittifak ettiği Defterdar İbrahim Paşa, Dârüssaade ağası Mehmed Ağa’nın inşa ettirdiği cami yakınında, çevresinde medresesi olan bir mescid yaptırmıştır. Bugünkü tarifle, Kurtağa Çeşmesi Sokağı’na açılan ve Mimar Sinan tarafından imar edildiği kaydedilen L plânlı medresenin kapısının sağında mescid konumlanmaktaydı. Sokağa bakan kısmı kâgir, iç revakları ise ahşap olan ve 1869’da kullanılabilir durumda bulunduğu belirtilen yapının, çevrede çıkan yangınlar ve geçen yıllara bağlı tahribat sebebiyle zaman zaman yenilendiği ve 1914 kayıtlarına göre, onarıma muhtaç bir duruma geldiği nakledilmiştir. 1979’da duvarları yerden 1m kadar yükseklikte mevcut olan, 1985 (veya 86)’te ise tamamen yıkımından[6] bir süre sonra yerine apartman inşa edilen cami ve medresenin arsası ilerleyen dönemde, doğusunda konumlanan Özel Fatih Koleji’ne katılmışsa da okulun kentsel dönüşümünün ardından restitüsyon için şantiye alanı olarak ayrılmıştır.
Merhûm Mustafa Bilici Efendi ve Hassasiyetleri
Bugün, Mahmud Efendi Kuddise Sirruhû Hazretlerinin halifelerinden merhûm Mustafa (Bilici) Hoca Efendi tarafından ihya için restitüsyon plân ve projeleri hazırlanan mescid ve medresenin, Kovacıdede Vakfı tarafından tamamlanıp hizmete sunulacağı ilân edilmiştir.
Arsa, 2022 Aralık itibarıyla henüz kazma vurulmamış durumdadır. Kanunî devrinin ilmî ve Mimar Sinan’ın mimarî hatıralarını taşıyan yapının en kısa zamanda ayağa kaldırılarak kolaylıkla itmamı ve hizmet sunulmasını diliyor, çalışmaları yürütenlere muvaffakiyetler niyaz ediyoruz.
Dipnotlar
[1] Zeynep Ahunbay, “Defterdar İbrahim Paşa Medresesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 3/17.
[2] Eyüpsultanlı Meşhurlar, bkz. https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/ibrahim-pasa/1228 (e.t., 4 Aralık 2022.)
[3] Böyle bir nisbetin yer aldığı çalışmalara örnek olarak bkz. Baha Tanman, “Osmanlı Mimarisinde Yalı-Cami/Mescitler ve Yalı-Tekkeler”, Büyük Mecidiye Camii ve Ortaköy, Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları Dizisi: 4, s. 126.
[4] Bkz. Fahri Sarrafoğlu, İstanbul’da Bulunan Camilerin Hikâyeleri, https://www.yenisoz.com.tr/yazarlar/istanbuda-bulunan-camilerin-hikayeleri-1-4842/ (e.t., 4 Aralık 2022)
[5] Abdülkadir Özcan, “İbrahim Paşa, Melek”, DİA, 21/335-337.
Ortaköy Camii de bazı yazılarda vezir İbrahim Paşa’ya nispet edilmekteyse de doğrusu, onun damadı Mehmet Kethüdâ’ya ait olduğudur. Bu cami daha sonra yıkılmış ve yerine 1854’te Sultan Abdülmecid tarafından Büyükmecidiye Camii inşa edilmiştir. Bkz. Filiz Gündüz, “Ortaköy Camii”, DİA, 33/408-409; Şerafettin Deniz, “Ortaköy Camii’nin İnşa Sürecinde Gayri Müslim Yönetici, Usta ve Tüccarların Rolü”, Beşiktaş Bilim ve Sanat Merkezi, 693.
[6] Zeynep Ahunbay, a.m.
Yorum Yazın
Yorum Ekleyin